Độc đáo lễ hội cúng tế Bàn Vương của người Dao (Yên Lập - Phú Thọ)

Có mặt tại Nga Hoàng (huyện Yên Lập- Phú Thọ) vào những ngày cuối năm, khi lúa đã đầy bồ, ngô đã chật gác, chúng tôi may mắn được tham dự lễ hội huyền bí của cộng đồng dân tộc Dao dưới chân Đát Chuối. Lễ hội kéo dài trong một ngày, một đêm. Vào đầu giờ chiều, khi các thầy cúng đang chuẩn bị làm lễ dâng hương thì cũng là lúc dân bản tụ tập về đông lắm. Họ náo nức muốn chứng kiến nghi lễ thiêng liêng của cộng đồng, khi những người con trai của bản dưới sự dẫn dắt của các thầy mo mời tổ tiên về chứng giám, ban ơn cho được làm Lễ hội.

Bí thư Đảng ủy xã Nga Hoàng, Trịnh Tiến Xuân cho biết: Thờ cúng Bàn Vương là tục lệ lâu đời, khá điển hình trong sinh hoạt của đồng bào dân tộc Dao. Đối với đồng bào Dao quần chẹt, nghi thức thờ cúng Bàn Vương được thực hiện trong các nghi lễ của dân tộc như Lễ Tết nhảy, Lễ cấp sắc, Lễ tạ mộ tổ… nhưng ở quy mô gia đình, dòng họ và chỉ là những nghi thức kết hợp. Việc tổ chức Lễ cúng Bàn Vương quy mô cộng đồng như làng, bản trước đây được thực hiện theo chu kỳ 3 năm, 12 năm hoặc tùy thuộc vào sự chỉ đạo của thầy mo trong làng. Tuy nhiên, vì nhiều lý do, Lễ cúng Bàn Vương ở quy mô cộng đồng bị mai một và từ khi “hạ sơn” về dưới chân Đát Chuối lập làng người Dao Nga Hoàng đến nay, Lễ cúng Bàn Vương mới được phục dựng và tổ chức với sự tham gia không chỉ của các họ người Dao tại xã Nga Hoàng mà còn có sự tham gia của đông đảo các họ người Dao ở khắp các miền đất trên địa bàn huyện Yên Lập, các huyện lân cận của tỉnh Phú Thọ và tỉnh Yên Bái. 

Cụ ông Trịnh Văn An năm nay 87 tuổi: Hàng trăm năm sống du canh, du cư qua những ngọn núi từ Yên Lập- Phú Thọ sang Văn Chấn, Trấn Yên bên Yên Bái, đến những năn 1950-1960 người Dao mình mới hạ sơn về Nga Hoàng dựng nghiệp, sau đó chia về nhiều nơi lập bản, lập xã.

Sau nhiều năm, Lễ cúng Bàn Vương nay mới được phụng dựng với quy mô cộng đồng. Đặc biệt, để tổ chức được Lễ cúng Bàn Vương, khâu chuẩn bị nhiều khi phải bắt đầu từ hàng năm trước với đồ lễ rất công phu theo truyền thống của các cụ để lại như lợn, gà, măng khô, con sóc sấy khô... và lương thực, thực phẩm đảm bảo cho cả bản trong thời gian diễn ra Lễ hội.
Với vốn kiến thức về phong tục tập quán của người Dao, ông Phùng Sinh Thịnh - một trong những người có nhiều đóng góp trong việc phục dựng Lễ cúng Bàn Vương, hiện ở bản Dao núi Đù, xã Xuân Thủy cho biết: Thờ cúng Bàn Vương là sự tri ân, báo hiếu đến thủy tổ của người Dao đã khai sinh ra các dòng họ người Dao tồn tại và phát triển đến ngày nay. Với quan niệm và cách thức tổ chức nghi lễ như trên, có thể nói rằng, lễ cúng Bàn Vương là nghi lễ mang đậm tính nhân văn, nó hướng con người luôn nhớ đến nguồn cội tổ tiên linh thiêng, đầy sức mạnh bảo vệ cuộc sống. Đồng thời, nghi lễ này còn là sợi dây liên kết cộng đồng trong mối quan hệ dòng họ, làng bản, tạo nên sức mạnh để tồn tại và phát triển, vì thế đây cũng là lễ hội mang tính cộng đồng rất cao. Xen kẽ các nghi thức cúng tế, các thầy mo và dân bản cùng trình diễn các điệu múa chuông, múa kiếm -  điệu múa phổ biến trong sinh hoạt văn hóa của dân tộc Dao, tái hiện lại hoạt động sản xuất, sinh hoạt từ thời xa xưa của cộng đồng người Dao.

Chị Nguyễn Thu Hảo - hiện công tác tại Cục Di sản văn hóa, Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch cho biết cảm xúc sau khi trải nghiệm Lễ cúng Bàn Vương: “Được tham gia bảo tồn nhiều lễ hội, trong đó có bảo tồn, xây dựng hồ sơ di sản quốc gia: Lễ cấp sắc của người Dao núi Đù xã Xuân Thủy, Tết nhảy của người Dao quần chẹt xã Nga Hoàng… nhưng Lễ cúng Bàn Vương để lại cho tôi nhiều ấn tượng, cảm xúc nhất, đặc biệt là tính nhân văn và tính cộng đồng của lễ hội. Nếu địa phương tiếp tục xây dựng và duy trì được lễ hội này cùng những lễ hội đặc sắc khác của các dân tộc trên địa bàn… thì đây chắc chắn sẽ là một sản phẩm văn hóa du lịch đặc sắc của Phú Thọ”.

Trên con đường bê tông dưới chân Đát Chuối là màu tươi mới của những rừng quế, vườn cam, vườn bưởi và những căn nhà mới. Lễ hội Bàn Vương được phụng dựng và tổ chức thành công sẽ trở thành một trong những nét đẹp trong văn hóa truyền thống của cộng đồng người Dao bởi đó là dịp để mọi người tưởng nhớ về tổ tiên cội nguồn là Bàn Vương - vị anh hùng dân tộc đã giúp cho người Dao sống bình an, thịnh vượng, đoàn kết, phát triển, đồng thời lễ hội Bàn Vương còn có ý nghĩa giáo dục nhân dân sống đoàn kết, thương yêu, giúp đỡ lẫn nhau cũng như ý thức vươn lên, khắc phục khó khăn để làm chủ cuộc sống.

PV