Tỷ phú Masayoshi Son đã 'dạy' cho thị trường cách yêu thích các công ty khởi nghiệp thua lỗ như thế nào?

Vài năm sau khi Bom Suk bỏ học trường Kinh doanh Harvard để thành lập Công ty Coupang, một công ty thương mại điện tử lớn nhất Hàn Quốc hiện nay. Sau khi thành lập Coupang, anh đã có trong tay một trang thương mại điện tử đang phát triển nhanh chóng và cân nhắc đưa nó ra thị trường công chúng (IPO).

Kim có tham vọng lớn: chuyển hướng công ty sang một mô hình giống như Amazon, điều mà ông có thể thúc đẩy hơn nữa bằng cách xây dựng một mạng lưới giao hàng độc quyền. Vấn đề là Coupang sẽ cần rất nhiều tiền - có thể lên tới hàng tỷ đô la. Nếu công ty niêm yết, các nhà đầu tư trên thị trường đại chúng có thể không thích mô hình đầu tư nhiều.

Thế nhưng đây lại là mô hình hoàn hảo cho Tập đoàn SoftBank của Masayoshi Son. Nhóm đầu tư của ông ấy ở Seoul đã tiến hành phân tích Coupang và các đối thủ của nó, họ nhanh chóng nhận thấy rằng trong khi những người khác có dòng tiền tốt, Coupang lại có trải nghiệm người dùng tốt hơn. Vào tháng 6 năm 2015, SoftBank đã thực hiện đầu tư 1 tỷ đô la vào công ty, phá vỡ kỷ lục tài trợ khởi nghiệp của đất nước này vào thời điểm đó.

Được hỗ trợ bởi một lượng tiền mặt lớn chưa từng có, Coupang bắt đầu xây dựng các trung tâm hậu cần trên khắp đất nước. Năm đó, doanh thu của Coupang tăng gấp ba lần so với năm trước ngay cả khi lợi nhuận gộp giảm, theo báo cáo tài chính của công ty cho biết. 

Nhưng điều đó không ngăn được Sơn. Sau khi thành lập Quỹ Tầm nhìn Softbank gần 100 tỷ đô la vào năm 2017, phương tiện đầu tư đã bơm thêm 2 tỷ đô la vào Coupang vào cuối năm 2018. Việc đẩy nhanh quá trình rót tiền lần thứ hai cho phép Coupang tung ra thêm hai dịch vụ: giao hàng tạp hóa và giao đồ ăn. Khi nhu cầu tăng cao đối với các doanh nghiệp liền kề trong đại dịch COVID-19, Coupang đã kéo tất cả các ngõ ngách của ngành vào một cuộc cạnh tranh tàn khốc.

Việc đặt cược vào Coupang giờ đây dường như đã thành công, ít nhất là đối với SoftBank. Mặc dù ghi nhận khoản lỗ khổng lồ 475 triệu đô la vào năm 2020, đợt phát hành lần đầu ra công chúng trên Sở giao dịch chứng khoán New York của công ty chuyển phát vào tháng 3 đã mang lại cho nó mức vốn hóa thị trường hơn 100 tỷ đô la - gấp hơn 10 lần giá đầu tư năm 2018 của Quỹ Tầm nhìn. Điều đó đã mang lại cho quỹ khoản lợi nhuận khổng lồ, giúp SoftBank gần đây báo cáo lợi nhuận ròng hàng năm lớn nhất từ ​​trước đến nay là 46 tỷ đô la.

Với danh sách bom tấn về các vụ đặt cược mạo hiểm của mình ở châu Á, Son đã thách thức các nhà phê bình nói rằng những ván bài quyết liệt của anh vào các công ty khởi nghiệp đốt tiền sẽ không được các nhà đầu tư trên thị trường đại chúng chấp nhận. Trước mắt, một loạt các đợt IPO lần đầu dự kiến trong năm 2021 từ các công ty do Son đầu tư đều có khả năng sinh lợi. Hiện tại, thật khó để bàn cãi rằng khoản đầu tư nổi tiếng nhất của anh ấy vào Alibaba Group Holding - khoản đầu tư 20 triệu USD ban đầu cuối cùng đã tăng lên số cổ phần trị giá hơn 100 tỷ đô la - là một điều kỳ diệu đã xảy ra. Trên thực tế, đợt IPO của Coupang là đợt IPO lớn nhất của một công ty nước ngoài tại Mỹ kể từ đợt của Alibaba vào năm 2014.

Đi cùng với những thành công cũng có cả những thất bại, đáng chú ý như Greensill Capital, công ty dịch vụ tài chính đã sụp đổ vào tháng 3, và WeWork, công ty khởi nghiệp không gian làm việc hỗn hợp bị phá sản vào năm 2019, và những điều này đã đặt ra câu hỏi về chiến lược tăng trưởng bằng mọi giá của SoftBank. Trong khi đó, đại dịch đã tạo ra sự xáo trộn trên thị trường và triển vọng đối với cổ phiếu công nghệ vẫn rất khó đoán.

Tuy nhiên, câu hỏi lớn hơn có thể là liệu chiến lược tăng trưởng tích cực do SoftBank thúc đẩy cuối cùng có thể dẫn đến lợi nhuận hay không. Các khoản đầu tư của Coupang đã giúp tăng thị phần của công ty trên thị trường thương mại điện tử của Hàn Quốc, nhưng cạnh tranh vẫn gay gắt. Các công ty khởi nghiệp và tập đoàn lớn đang thâm nhập vào thương mại điện tử Hàn Quốc, bao gồm cả Amazon, công ty hợp tác với một nhà điều hành thương mại điện tử địa phương. Coupang đã tuyên bố sẽ tăng cường khả năng hậu cần của mình thêm 50% trong năm tới.

Mặc dù có số vốn khổng lồ, Son cũng thừa nhận rằng anh đã bỏ lỡ một số thương vụ cạnh tranh nhất trong ngành công nghiệp khởi nghiệp. Các nhà đầu tư đối thủ đã giành được các thỏa thuận cũng đã thu được lợi nhuận lớn trong làn sóng các công ty công nghệ IPO và đang ngày càng tái đầu tư số tiền đó để hỗ trợ các đối thủ cạnh tranh của SoftBank. Điều đó khiến SoftBank khó mua được đối thủ cạnh tranh.

Những yếu tố đó đang phủ bóng lên tham vọng của Son trong việc tạo ra một hệ sinh thái tập hợp các doanh nhân trong lĩnh vực công nghệ thông tin. 

Son nói: “Có rất nhiều thất bại trong đầu tư, chẳng hạn như WeWork, Greensill và Katerra. "Nhưng điều tôi hối tiếc hơn cả là những cơ hội đầu tư bị bỏ lỡ."

Tầm nhìn chiến lược của Masayoshi Son

Ra mắt cách đây 4 năm, Quỹ Tầm nhìn (Vision Fund), do Son tạo ra vào năm 2017 để thúc đẩy sự chuyển dịch từ viễn thông sang đầu tư công nghệ, hiện có hai quỹ và hơn 130 tỷ USD tài sản kết hợp, bao gồm cả vốn đã cam kết nhưng chưa được đầu tư. Từ các văn phòng của công ty trên khắp London, Thung lũng Silicon, Mumbai và các địa điểm khác, các thành viên trong 26 nhóm đầu tư của công ty săn lùng các công ty khởi nghiệp trên khắp thế giới. Các cuộc đàm phán về các khoản đầu tư tiềm năng sẽ dẫn đến một cuộc gặp với Son, hiện chủ yếu được tổ chức qua Zoom. Có thể mất chưa đầy một giờ để ông ấy quyết định đầu tư tiền tỷ.

Son nói với trang tin Nikkei: “Chỉ có 5% công ty có lãi khi chúng tôi đầu tư, 95% các công ty đang thua lỗ và mức lỗ tiếp tục tăng lên. Chúng tôi đầu tư vào những công ty này với mức định giá rất lớn. Điều bạn cần khi bắt đầu một khoản đầu tư đó là sự can đảm". 

Ông nói: “Thông thường, rất khó để đưa ra quyết định đầu tư nếu chỉ dựa trên cách suy nghĩ của một tổ chức tài chính truyền thống. Một trong những lý do chúng tôi có thể làm được điều đó là chúng tôi hiểu được nền tảng của công nghệ." 

Son tỏ ra thoải mái với rủi ro của cả thành công và thất bại đáng kinh ngạc. Ông chỉ ra rằng Alibaba đã thua lỗ khi đầu tư lần đầu. Nếu công ty sử dụng trí tuệ nhân tạo để có được khách hàng, Alibaba sẽ hoạt động. Nếu phạm một sai lầm, nó sẽ rơi xuống vực sâu. Chúng tôi hiểu được những gì công ty đinh làm".

Ngay trước khi đặt cược vào Coupang vào năm 2015, SoftBank đã đồng đầu tư 100 triệu đô la vào Tokopedia, một trang web mua sắm trực tuyến ở Indonesia. Công ty cũng đặt cược vào ngành công nghiệp gọi xe non trẻ của châu Á, rót 250 triệu USD vào Grab Taxi ở Đông Nam Á và dẫn đầu vòng tài trợ 600 triệu USD cho Kuaidi Dache ở Trung Quốc.

Những công ty này sau đó đã được tăng thêm hàng tỷ đô la từ Quỹ Tầm nhìn. Trước khi bắt đầu hoạt động vào năm 2017, cảnh quan này đã được thống trị bởi hai loại nhà đầu tư lớn. Các quỹ đầu tư tư nhân lớn sẽ mua các công ty có dòng tiền ổn định, cải thiện tỷ suất lợi nhuận và bán chúng, phân phối lợi nhuận giữa chính họ và các nhà đầu tư quỹ. Các nhà đầu tư vào các công ty khởi nghiệp, được gọi là đầu tư mạo hiểm, thường cung cấp một lượng vốn nhỏ cho nhiều công ty với hy vọng rằng một số ít sẽ trở nên thành công rực rỡ.

Quỹ Tầm nhìn của SoftBank là sự kết hợp độc đáo của cả hai. Họ đầu tư vào quy mô của các quỹ đầu tư tư nhân lớn nhất, nhưng nhắm mục tiêu vào các công ty công nghệ đang phát triển nhanh với các mô hình kinh doanh độc đáo.

Lấy trường hợp của Tokopedia. Được thành lập bởi William Tanuwijaya, một cựu nhân viên bán thời gian tại một quán cà phê. Tokopedia hầu như không tạo ra doanh thu trong vài năm đầu tiên. Cơ sở hạ tầng yếu kém của Indonesia đồng nghĩa với việc thu được lợi nhuận từ dịch vụ vận chuyển hàng hóa trên "xứ sở vạn đảo" này là vô cùng khó khăn. 

Tuy nhiên, quy mô đã tạo ra sự khác biệt. Công ty bắt đầu mở rộng nhanh chóng với khoản đầu tư năm 2014 của SoftBank, Quỹ Tầm nhìn đã đưa công ty lên một cấp độ khác. Tokopedia quan sát thấy rằng họ đang thu hút từ 60 đến 80 triệu người tiêu dùng, nhưng nhiều người không tích cực mua hàng. Thay vì chờ đợi mức thu nhập tăng lên, công ty đã quyết định hạ mức thấp nhất có thể cho việc thực hiện giao dịch trực tuyến. Công ty bắt đầu xây dựng một loạt các dịch vụ giao dịch: hóa đơn điện nước, vé tàu, cửa hàng tạp hóa và cho vay, trong số những dịch vụ khác.

"Tầm nhìn của Tokopedia đã quá rõ ràng: Làm thế nào để giúp người dùng Indonesia sử dụng nhiều ví điện tử thay thế cho tiền mặt", Lydia Jett, một đối tác của Quỹ Tầm nhìn, người nằm trong hội đồng quản trị của Tokopedia, Coupang và những người khác cho biết.

Việc mở rộng toàn diện như vậy đòi hỏi phải thực hiện một chiến dịch đốt tiền mặt trong nhiều năm và quá rủi ro đối với hầu hết các nhà đầu tư. Nhưng Son đã thuyết phục các quỹ tài sản có chủ quyền của Ả Rập Xê-út và Abu Dhabi tham gia Quỹ Tầm nhìn bằng cách cung cấp cho họ lợi ích giảm giá hàng năm 7% cho một nửa số tiền họ bỏ vào, cũng như cam kết 33 tỷ USD vốn tự có của SoftBank. Điều đó khiến SoftBank gặp rủi ro lớn ngay từ đầu - họ phải trả hàng tỷ đô la trước khi có thể bắt đầu rút tiền mặt - nhưng đã tạo cho SoftBank cơ hội kiếm lợi nhuận kếch xù nếu các khoản cược của họ được thành công.

Những rủi ro xuất hiện trong đầu tư

Nhưng những thất bại đã đến với SoftBank vào năm 2019, sau khi cổ phiếu của Uber Technologies, một trong những khoản đặt cược lớn nhất của Quỹ Tầm nhìn, giảm sau khi ra công chúng ở Mỹ. Vài tháng sau, WeWork đã tiến hành đợt IPO của mình với mức định giá 47 tỷ đô la nhưng sau đó kết quả kinh doanh yếu kém của WeWork và phong cách quản trị kỳ quái của CEO Neumann đã khiến công ty lao dốc. Những lo lắng về việc liệu các công ty danh mục đầu tư khác của mình có thể tồn tại sau đại dịch COVID-19 đã gây ra tình trạng bán tháo cổ phiếu của chính SoftBank.

“Chúng tôi đã đánh giá quá cao hoặc quá tự tin về người sáng lập, Adam Neumann,” Son nhớ lại về lần đặt cược của mình vào WeWork. Cổ phiếu của Uber "được bán với giá cao hơn những gì chúng tôi đã trả, nhưng giá cổ phiếu lại sụt giảm sau khi niêm yết."

"SoftBank cũng quyết đinh đánh giá lại toàn bộ danh mục đầu tư của mình một cách thận trọng hơn", Son nói thêm, "bởi vì các công ty có thể rơi vào vùng lầy bị gây ra bởi đại dịch Covid-19. 

Khoản đặt cược 1,5 tỷ USD của SoftBank vào Greensill Capital, công ty dịch vụ tài chính có trụ sở tại Vương quốc Anh và Úc, tập trung vào việc cung cấp tài chính cho chuỗi cung ứng và các dịch vụ liên quan, cũng trở nên tồi tệ. 

Greensill Capital đầu tháng 3 vừa rồi đã tuyên bố mất khả năng thanh toán và bị đặt dưới sự giám sát của cơ quan chức năng, sau khi gặp phải nhiều khó khăn nghiêm trọng về tài chính. Giới phân tích cho rằng, việc chuyên cho các doanh nghiệp vay ngắn hạn thông qua các khâu phức tạp và mô hình kinh doanh không rõ ràng đã dẫn Greensill tới kết cục này.

"Tôi nghĩ mô hình kinh doanh của công ty thật tuyệt vời. Tôi vẫn nghĩ như vậy ... nhưng đã có quá nhiều khoản cho vay đối với một số công ty dẫn đến sự suy sụp niềm tin. Và tôi phải chấp nhận rằng chúng tôi đã thất bại với khoản đầu tư này". 

Tương lai của SoftBank sẽ thế nào?

Giờ đây, một loạt các đợt IPO dự kiến ​​diễn ra trong những tháng tới cuối cùng có thể minh chứng cho chiến lược của Son.

Vào tháng 4, Grab Holdings đã công bố kế hoạch niêm yết thông qua việc sáp nhập với SPAC (hay còn được gọi là công ty mua lại mục đích đặc biệt), trong một thỏa thuận định giá Grab ở mức gần 40 tỷ USD - thỏa thuận SPAC lớn nhất từ ​​trước đến nay. Tokopedia gần đây đã thông báo về việc sáp nhập với Gojek, đối thủ cạnh tranh chính của Grab, và một giám đốc điều hành cho biết công ty kết hợp này có kế hoạch niêm yết cổ phiếu vào cuối năm nay.

Nikkei đã đưa tin rằng Didi Chuxing, kết quả của sự hợp nhất giữa Kuaidi Dache và Didi Dache, đã bắt đầu làm việc với Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch Hoa Kỳ để tiến tới IPO trên Sở Giao dịch Chứng khoán New York. Đợt IPO dự kiến ​​sẽ định giá công ty vào khoảng 70 tỷ đến 100 tỷ USD. SoftBank đã đầu tư gần 11 tỷ USD vào Didi Chuxing, thúc đẩy sự mở rộng vào các lĩnh vực mới như lái xe tự động và giao hàng tạp hóa.

WeWork cũng đã công bố kế hoạch niêm yết thông qua SPAC, nâng cao cơ hội để SoftBank phục hồi một số khoản lỗ. Zuoyebang và Full Truck Alliance ở Trung Quốc và Delhivery và Policybazaar ở Ấn Độ nằm trong số các đợt IPO khác đang trong quá trình triển khai.

Những khoản đầu tư đó có thể là một cơn gió lớn đối với Quỹ Tầm nhìn. Chỉ riêng cổ phần của nó trong Coupang đã trị giá 27 tỷ đô la vào tháng Ba. Kết hợp với một loạt các đợt IPO nhỏ hơn và sự gia tăng giá trị của các công ty có danh mục đầu tư đã niêm yết, tổng thu nhập đầu tư của Quỹ Tầm nhìn trong năm 2020 vào tháng 3 là 58 tỷ USD.

Trọng tâm của Son là mở rộng danh mục đầu tư của tập đoàn gồm "224 công ty ... lên 300, 400 và 500." SoftBank muốn tạo ra cái mà Son gọi là một hệ sinh thái: "một nhóm các kỹ sư và doanh nhân tiên tiến giải quyết mọi vấn đề trên thế giới."

Mục tiêu đó sẽ được thử nghiệm dưới cái nhìn của thị trường. Trong thế giới của SoftBank, các chỉ số thông thường như lợi nhuận không quan trọng. Thay vào đó, các chỉ số về khả năng sinh lời trong tương lai một khi việc đốt tiền mặt dừng lại mới là điều công ty quan tâm. 

Ví dụ, Coupang đã báo cáo khoản lỗ ròng 295 triệu đô la trong quý đầu tiên, tăng 180% so với năm trước. Nó vượt xa mức tăng 74% về doanh thu. Nhưng dựa trên chỉ số chính của riêng nó, chi tiêu theo nhóm khách hàng, người dùng đã tham gia vào Coupang năm 2016 tính đến năm 2020 đã chi tiêu cho công ty nhiều gấp 3,59 lần. Việc người dùng hiện tại chi tiêu nhiều hơn mỗi năm là tín hiệu cho thấy Coupang sẽ sinh lời trong tương lai. Chính điều này đem lại ấn tượng cho SoftBank. 

Jett của Vision Fund cho biết: “Chúng tôi rất vui mừng khi thấy rằng mức độ tương tác của khách hàng tại Coupang tiếp tục tăng và chi tiêu của họ tiếp tục tăng. năng lực hậu cần sẽ tăng lên, và khi đó lợi nhuận của chúng tôi sẽ tốt hơn. "

Xây dựng hồ sơ về các đợt IPO sẽ là chìa khóa quan trọng, không chỉ cho lợi nhuận, mà còn cho danh tiếng của SoftBank. “SoftBank là một phần quan trọng của một số công ty thương mại điện tử lớn nhất trên toàn cầu”, Vidit Aatrey, đồng sáng lập và CEO của Meesho, một trang web thương mại xã hội Ấn Độ đã chấp nhận tài trợ từ SoftBank gần đây.

SoftBank không còn là lực lượng thống trị trong việc hỗ trợ các công ty khởi nghiệp. Điều đó đã khiến nó phải cạnh tranh gay gắt hơn với một số lượng ngày càng tăng các nhà đầu tư vào các công ty công nghệ tư nhân. Các quỹ tương hỗ, và thậm chí cả các quỹ đầu cơ có truyền thống đầu tư vào các cổ phiếu được giao dịch công khai, đã lấn sân sang lĩnh vực này, tìm kiếm lợi tức trong môi trường lãi suất cực thấp.

Những kỳ lân công nghệ hàng đầu cũng đang nhận được sự ủng hộ từ nhiều quỹ đầu tư khác, trong đó những người vượt qua cả SoftBank. Nhà đầu tư Hoa Kỳ Tiger Global Management đã tham gia vào các vòng gọi vốn trị giá hơn 20 tỷ USD chỉ trong năm nay, so với 17,8 tỷ USD của SoftBank, theo CB Insights.

Một nhà đầu tư khởi nghiệp có trụ sở tại Singapore cho biết chiến lược của Tiger giống với Quỹ Tầm nhìn ở chỗ nó "thay đổi luật chơi bằng tiền mặt".

Bảo Bảo (Theo Nikkei Asia)