Lo ngại sụt giảm đầu tư tư nhân và sự cần thiết của đổi mới chính sách đầu tư tại Việt Nam

PGS. Phạm Thế Anh từ Khoa Kinh tế học, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân đã phải sử dụng từ "tăng rất chậm" để mô tả con số này, khoảng 2,1%.

Thật ra, sự suy giảm không chỉ xuất hiện trong lĩnh vực đầu tư của doanh nghiệp tư nhân. Mặc dù có một số cải thiện trong việc giải ngân vốn đầu tư từ ngân sách nhà nước trong những tháng gần đây nhờ những nỗ lực thúc đẩy của Chính phủ, nhưng vẫn còn rất xa so với mục tiêu đề ra, chỉ đạt khoảng 49,4% tính đến cuối tháng 8/2023. Nguyên nhân chủ yếu là do rào cản pháp lý, thiếu động lực và hạn chế trong nguồn cung cấp nguyên vật liệu.

Lĩnh vực đầu tư nước ngoài, trừ năm 2022 khi có sự phục hồi từ mức thấp, gần như không có sự thay đổi trong vài năm qua do tình hình khó khăn chung của nền kinh tế thế giới. Tính đến cuối tháng 8/2023, tổng vốn đầu tư trực tiếp từ nước ngoài đăng ký vào Việt Nam giảm 8,2%, trong khi tổng vốn thực hiện tăng nhẹ 1,3%.

Tuy nhiên, theo ông Thế Anh, điều quan trọng hơn cả là niềm tin vào triển vọng kinh tế đang giảm sút.

Trong bối cảnh khó khăn của nền kinh tế hiện tại, tổng vốn đầu tư toàn xã hội đang phải dựa vào đầu tư từ nhà nước. Trong những tháng cuối năm, có nhiều dấu hiệu cho thấy tốc độ đầu tư trong lĩnh vực này, cũng như đầu tư trực tiếp từ nước ngoài, có thể chuyển đổi tích cực hơn. Tuy nhiên, có rất ít dấu hiệu tương tự trong lĩnh vực doanh nghiệp tư nhân.

Tại Diễn đàn Kinh tế - Xã hội năm 2023, ông Phạm Tấn Công, Chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), đại diện cho cộng đồng doanh nghiệp, đã đặt vấn đề "doanh nghiệp không muốn mở rộng đầu tư, không dám đầu tư mới". Đáng chú ý, nguyên nhân được ông Công xác định là sự thiếu niềm tin của doanh nghiệp. "Đây là ý kiến từ doanh nghiệp", ông Công nói.

Một trong số ít doanh nghiệp tham gia thảo luận tại Diễn đàn, bà Lê Hồng Thủy Tiên, Tổng giám đốc điều hành Tập đoàn Liên Thái Bình Dương, cho biết họ "đang rất cố gắng" sau khi lắng nghe những đánh giá từ giới chuyên gia kinh tế. "Chúng tôi đang nỗ lực để tìm kiếm cách làm mới, đề xuất mới để có thể phục hồi nhanh hơn sau đại dịch và muốn phát triển. Tuy nhiên, nếu các chính sách và cơ chế vẫn được triển khai theo cách thông thường, sẽ rất khó cho doanh nghiệp", bà Tiên nói.

Trong các đề xuất của Tập đoàn Liên Thái Bình Dương, ngoài các kiến nghị về khơi thông luồng vốn và kích cầu du lịch, họ cũng đề xuất cơ chế đột phá, minh bạch để đảm bảo rằng các kế hoạch đầu tư và ý tưởng đột phá của doanh nghiệp có cơ sở thực hiện. Bà Tiên đề cập lại đề xuất xây dựng trung tâm tài chính tại TP.HCM như một ví dụ.

"Bản thân tôi lo lắng khi các chuyên gia đánh giá rằng doanh nghiệp Việt Nam chỉ có khả năng chịu đựng mà không phát triển lớn. Không phải doanh nghiệp không muốn lớn, nhưng nếu việc lớn xảy ra bằng cách tiêu thụ thuốc tăng cường sức mạnh, thì không thể bền vững. Để phát triển và duy trì sự lớn mạnh, cần có các cơ chế đột phá", bà Tiên nói mạnh mẽ.

Hiện có rất nhiều đề xuất đột phá và độc đáo đang được gửi đến Chính phủ, từ cả địa phương lẫn doanh nghiệp. Một phía, việc đánh giá và rà soát lại hệ thống thể chế đang được đặt ra chi tiết, vì sự không phù hợp đã rõ ràng trên diện rộng và cần phải thay đổi. Tuy nhiên, theo TS. Vũ Tiến Lộc, một chuyên gia kinh tế, trong ngắn hạn, việc thử nghiệm các chính sách mới có thể là một giải pháp.

"Hiện tại, có một tâm lý sợ sai lầm, cả từ doanh nghiệp và cơ quan quản lý nhà nước, nên việc xử lý rào cản trong nhiều dự án bị trễ hẹn. Đây là thời điểm thích hợp để áp dụng cơ chế thử nghiệm trong việc giải quyết, thúc đẩy tiến độ các dự án. Điều này có thể bao gồm việc đơn giản hóa các thủ tục và trình tự mà đã được thống nhất rằng không cần thiết. Sandbox không chỉ giúp giải quyết tâm lý cho người thực hiện và giúp khởi đầu đầu tư, mà còn là cơ hội để đánh giá tác động của các phương án sửa đổi và hoàn thiện cơ chế và chính sách", ông Lộc lý giải.

Việc thử nghiệm chính sách cũng được đề xuất để thúc đẩy đầu tư từ khu vực doanh nghiệp tư nhân theo hướng tăng trưởng bền vững, chuyển đổi số, kinh tế tuần hoàn và duy trì tăng trưởng xuất khẩu, vì đây là tiêu chuẩn và quy chuẩn sản xuất và tiêu dùng ở các quốc gia đối tác của Việt Nam. Tuy nhiên, điều này đồng nghĩa với việc các doanh nghiệp cần thay đổi, đầu tư vào công nghệ mới, quy trình sản xuất mới, chuyển đổi sang sản xuất xanh hơn, tuần hoàn và giảm phát thải.

"Trong thời kỳ khó khăn, luôn có cơ hội xuất hiện, và doanh nghiệp Việt Nam hoàn toàn có khả năng nắm bắt cơ hội đó. Tuy nhiên, Nhà nước cần tạo điều kiện cho doanh nghiệp thực hiện điều này", ông Cung nhấn mạnh. Cải cách môi trường kinh doanh, loại bỏ rào cản, giúp doanh nghiệp giảm chi phí và thay đổi các chính sách khuyến khích đầu tư là những đề xuất cần thực hiện ngay lập tức theo TS. Cung. "Khu vực này cần phải tìm lại động lực", ông Cung nhấn mạnh.

Lâm Nghi t/h